Çocuklarda Olumsuz Davranışlar

A-A+

Çocuklarda Olumsuz Davranışlar

Çocuğun yaptığı bir davranışı biz olumsuz davranış olarak görürken, bir başka kişi aynı davranışı olumsuz davranış olarak görmeyebilir. Bu biraz da yetişkinin çocuğu anlayıp anlayamadığı ile ilgilidir.

Olumsuz davranan çocuklar genellikle umutlarını yitirmişlerdir. Yapıcı yolların katkısı olamayacağına inandıkları için, olumsuz davranarak önemsenmeye çalışırlar.

Olumsuz davranışın bir amacı olduğuna göre, davranışın kendisine değil, sonuçlarına bakarak davranışı anlayabiliriz. Çocuğun amacını anlayabilmek için; önce çocuğun olumsuz davranışları karşısında ne tür tepkiler gösterdiğinizi inceleyin.

Sizin olumsuz davranışı düzeltme çabalarınıza çocuğun nasıl bir tepkide bulunduğuna bakın. Çocuğun size olan tepkisi amacını ortaya koyacaktır. Çocuk çeşitli nedenlerle olumsuz davranışlar sergileyebilir.

Çocuklar Neden Olumsuz Davranışlar Sergilerler?

Çocuğun İlgi Çekmesi

Çocuklar ve gençler, ilgiye çok daha fazla ihtiyaç duyarlar. Çocuklar, büyüklerin ilgisini çekebilmek için her yolu denerler. Sadece ilgi çektikleri zaman önemsendiklerine inanan çocuklar, ihmal edilmek yerine, olumsuz ilgiyi tercih edebilirler.

Mesela, siz arkadaşlarınızla sohbet ederken, çocuğunuz sürekli olarak yanınıza gelip size bir şeyler söyler. Eğer ilginizi çekemezse bu sefer ağlayarak ya da bir arkadaşını size şikâyet ederek ilginizi çekmeye çalışabilir. Çocuğun olumsuz davranışının sonucunu inceleyerek, amacının ilgi olup olmadığını anlayabiliriz.

Eğer sadece sinirleniyorsak ve çocuğun olumsuz davranışını hatırlatarak ve dil dökerek düzeltmeye çalışıyorsak, bu durumda çocuk istediği ilgiyi elde etmiş olur ve bu davranışı sık sık tekrar eder.

Bu gibi durumlarda, çocuğa yardım edebilmek için, çocuğun olumlu davranışlarını görüp olumsuz davranışları görmezlikten gelebiliriz. Ya da, bu davranışına beklenmedik bir şekilde karşılık verebiliriz. Bu, her zaman davrandığınızın dışında bir tepki olmalıdır.

En önemlisi, yararlı bir davranış bile olsa, çocuklara ısmarlama (talep üzerine) ilgi göstermeyin. Çocukları beklemedikleri anlarda fark edin. Onları iyi bir davranış gösterirken yakalayın.

Çocuğun Güç Arayışı

Güç arayışında bulunan çocuk kurallara uymadığı, otoriteye başkaldırdığı zaman kendini önemli hisseder. Bu gibi davranışlar karşısında yetişkinlerin tepkisi genellikle kızgınlık ve çocuğu zorlamaktır. Çocukların güç gösterileri, ilişkilerde hoşnutsuzluk ve gerilim yaratır.

Çocukla güç çatışmasına girmemeye özen gösterin. Çocuğun olumsuz davranışlarının sonuçlarını görmesine izin verin. Çocuğun dikkatini başka bir noktaya çekmeye çalışın. Ondan yardım isteyerek, enerjisini başka bir alanda kullanmasını destekleyin.

Çocuk yemek yememekte direniyorsa, ısrar ederek güç çatışmasına girmeyin. Eğer güç çatışmasına girerseniz, ilişkiniz olumsuz yönde etkilenir.

Çocukta İntikam Duygusu

Çocuklar hoşlanmadıkları ya da baskı ile bir şeyler yapmaya zorlandıkları, engellendikleri durumlarda intikam alma duygusu yaşayabilirler.

Altına kakasını yapan çocuk, eğer annesi tarafından, "Sen ne pis çocuksun! Ben sana kaç kere tuvalete git dedim!" diyerek aşağılanır ya da şiddetle karşılaşırsa, ısrarla altına yapmaya devam edebilir. Hatta annesinin karşısına geçip gülerek bu durumdan aldığı hazzı hissettirerek intikam alabilir.

Kırdığı bir tabak yüzünden, annesinin aşırı tepkisi ile karşılaşan çocuk, annesine her kızdığında evdeki tabakları annesinin gözünün içine bakarak kırmaya devam eder.

Çocuğun intikam alma davranışları karşısında öfkelendiğinizi çocuğa hissettirmeyin. Yaptığı hatalar sonunda şiddet kullanma, ders verme yerine iyi ilişkiler kurmaya çalışın.

Çocukta Yetersizlik Duygusu

Çocuklar, becerilerini kimi zaman yetişkinlerle, bazen de kendilerinden büyük çocuklarla karşılaştırıp, yapamadıklarına, yapamayacaklarına inanırlar. Örneğin, resim yaparken, sizin gibi çizemediğini düşünen çocuk, kolayca, 'Ben yapamam ki!' diyebilir.

Örneğin, evde ayakkabısı annesi tarafından giydirilen çocuk, yuvada eğiticinin teşviki ve yönlendirmesi ile ayakkabısını kendisi giyebilmektedir. Bu gibi durumlarda, çocuğun en küçük çabasını bile görüp teşvik ederek destekleyebiliriz.

Çocuklar kendilerinden beklenen davranışı yapamayacaklarını düşündükleri zaman yetersizlik duygusu yaşarlar. Bu gibi durumlarda çocuktan yapabileceklerinin üstünde beceriler beklemeden ve çocuğun en küçük çabasını bile görüp teşvik ederek onu destekleyebilirsiniz

Çocukların Olumsuz Davranışları Nasıl Değiştirilir?

Çocuklarla birlikte karar alarak: Çocuklarla sohbet ederken odanın düzeni, oyuncakların nasıl kullanılacağı, yapılacak etkinlikler gibi pek çok konuda çocukların da kararlara katılmasına destek olunabilir. Böylece tüm çocukların kararlardan haberdar olması ve kendi koydukları kurallara uyması kendiliğinden sağlanmış olur.

Örneğin; evcilik köşesinde çocuklar oynadıktan sonra, dağınıklığın neden toplanması gerektiği üzerine çocuklarla konuşulabilir, sorular sorulur.

- 'Neden dağılıyor?',
- 'Dağınık kalırsa ne olur?',
- 'Oyuncakların kırılmaması için ne yapsak acaba?' gibi sorularla çocuklardan gelen yanıtlar birleştirilerek ortak kurallar oluşturulur.

Çocuğa uygun bir ortam hazırlamak: Çocukların rahatlıkla hareket edip, oynayabileceği, tehlike yaratmayan, çocukların ilgisini çekecek çeşitli oyun malzemelerinin bulunduğu bir ortam hazırlanabilinir.

Bunun için pahalı malzemeler almak gerekmez. Ailelerin de desteği ile çeşitli karton, mukavva kutular, nohut, fasulye, ceviz kabuğu, çeşitli boy şişe kapakları, kumaş parçaları, eski dergiler toplamak yeterlidir.

Oyun köşesinde neler olacağı ve odanın neresinde olacağı çocuklarla birlikte kararlaştırılır. Çocukların suyla oynayabilmesine, resim yapabilmesine, hamurla çalışmasına imkân verilir.

Prizler kapatılır, pencereler, kapılar özel kancalar ya da ki¬litlerle güvenli hale getirilir. Bardaklar kırılmayan camlardan seçilir.

Örnek:

Çocuklar davranışlarında yetişkinleri model alırlar. Bu nedenle ailenin çocuklardan beklenen davranışları, önce kendisinin onlara karşı göstermesi ve örnek olması beklenir.

Çocuklara küfür etmenin kötü bir davranış olduğunu anlatan bir anne arkadaşına küfür eden çocuğu 'Ben sana küfür etme demedim mi, geri zekâlı!' diyerek uyarıyorsa, inandırıcı olamaz.

Aynı şekilde, arkadaşına vuran bir çocuğa, 'Niye arkadaşına vuruyorsun? Gel bakalım buraya uzat elini...' deyip vuruyorsa, yine inandırıcı değildir.

Çocuğun iyi alışkanlıklar geliştirmesine destek olarak: Çocuklar kendilerinden beklenen davranışların neler olduğunu, nasıl ve ne zaman yapacaklarını genellikle bilemezler.

Bunun için yetişkinlerin yol gösterici olması kaçınılmazdır. Sözgelimi ebeveyn, çocukların oynadıkları oyuncakları kendilerinin toplamasını istiyorsa, yol gösterici olabilir.

- Oyuncak köşesi çok dağılmış, birlikte toplayalım mı?
- Kitapları hangi rafa kaldıralım?
- Blokları da şu tarafa yerleştirelim. Çocuğun neyi nasıl yapacağına yardımcı olarak, çocukta toplama alışkanlığının gelişmesini destekler.

'Yemeğe oturmadan ellerimizi yıkamamız gerekir. Haydi, birlikte ellerimizi yıkayalım. Ellerimiz ne güzel oldu değil mi?" gibi olumlu davranış takdir ve teşvik ediliyorsa, çocuk tarafından tekrar edilen bir davranışa (alışkanlığa) dönüşür.

Çocuklarda Olumsuz Davranışın Nedenini Düşünmek

Çocuklar laf olsun diye olumsuz davranmazlar. Bu davranışın mutlaka bir nedeni vardır. Örneğin, çocuk yemek yemiyorsa, yorgun, uykusuz veya hasta olabilir, bu nedenle iştahı kesilmiştir. Belki de bir derdi vardır, annesine kızmıştır.

O anda zorla yemek yedirmek yerine çocukla konuşmak, 'Bu gün pek iştahın yok, bir derdin mi var?' diye sormak, yani çocuğa danışmak, olumsuz davranışın nedenini anlamak için en iyi yoldur.

Çocuğa Seçenek Sunmak

Çocuk olumsuz bir davranış yaptığında sadece 'yapma' demek yeterli olmaz. Çocuğa o davranış yerine neleri yapmasını beklediğinizi açıklamanız, seçim yapmasına yol göstermeniz gerekir.

Ebeveynin duygusunu belirtmesi: Ebeveyn, çocuğun davranışına ilişkin duygularını, çocuklara ifade etmelidir. Kuşkusuz duygularını ifade etmek, kızmak, beddua etmek, küfür etmek anlamına gelmez. Örneğin, 'Sen yemeğini yemediğin zaman hasta olacaksın diye üzülüyorum.' diyebilir.

Çocuğun Davranışlarının Sonucunu Görmesi

Çocuklar olumsuz davranışlarının sonuçlarını, zararın ne olduğunu görmeliler. Çocuk çevresindeki diğer kişiler hakkında ancak böyle bilgi sahibi olur, sebep sonuç ilişkisi kurmaya başlar ve davranışının başkaları üzerinde yaratacağı tepkileri öğrenmiş olur. Böylelikle iç denetim geliştirmeye başlar.

Çocuğun Yaptıklarının Sonucunu Yaşaması

Çocuk her şeye rağmen, olumsuz davranışında ısrar ediyorsa, bu davranışının sonucunu yaşamalıdır. Çocuk tüm uyarılara rağmen duvarları boyuyorsa, 'Duvara yaptığın resimleri ne zaman temizleyeceksin.' diyerek, çocuğa yaptığını hatırlatmak iyi olur. Böylece çocuk davranışının, olumsuz sonucu üzerine düşünür.

Çocuk İçin Çevreyi Zenginleştirmek

Çocuklar ilgilerini çeken işleri yapmaya, oyunlar oynamaya yönlendirilir ve bunun için imkânlar yaratılırsa olumsuz davranışları da azalır.

Bir Uğraşın Yerine Başkasını Koymak

Çocuğun oynadığı şeyi elinden almadan önce, onun dikkatini başka bir şeye çekmeli ve dikkatini çeken o şeyi çocuğun eline vermelisiniz. Aksi halde ağlamaya başlar.

Saklamak istediğiniz dergilerin yırtılmasından korkuyorsanız, onun yerine yırta¬bileceği bir kâğıt verebilirsiniz. Ya da, çocuk eline geçirdiği çatalla oynadı¬ğı için huzursuz oluyorsanız, çatalı almadan önce kaşığı verebilirsiniz.

Çocuklarla İyi İlişkiler Kurabilmek İçin

Çocuğa Saygılı Davranmak

Hangi yaşta olursa olsun, insan ilişkilerindeki problemlerin çoğu, karşılıklı saygı eksikliğinden kaynaklanıyor. Tüm insanların beklediği saygılı davranışlar ise, ancak saygı gösterilerek kazanılabiliyor.

Azarlamak, bağırmak, susturmak, tutarsız davranmak, hep saygı eksikliğinin belirtileridir.

Siz çocuğun odasına kapıyı vurmadan giriyorsanız, çocuktan bu davranışı göstermesini bekleyebilir misiniz Ya da, siz çocuktan bir şey istediğinizde teşekkür etmiyorsanız, çocuğun size teşekkür etmesini bekleyebilir misiniz?

Çocukla Eğlenceye Zaman Ayırmak

Olumlu ilişkiler kurabilmek için eğlenceye zaman ayırmak etkili bir yoldur. Birlikte geçirilecek zamanın, niceliğinden çok niteliği önemlidir. Örneğin, bir saatlik olumlu ilişki birkaç saatlik itişmeden çok daha değerlidir.

Çocuğu Cesaretlendirmek

Çocuğun kendine güvenmesi için, önce siz çocuğa güvenmelisiniz. Kendine güvenen çocuk cesaretlendirilmeye daha az ihtiyaç duyar.

Çocuğa Sevgiyi Yansıtmak

Bir çocuğun kendini güvende hissedebilmesi için, sevmeye ve sevilmeye ihtiyacı vardır. Ayrıca çocuk sevildiğini çok çabuk hisseder ve kendine güvenmeyi ve sevmeyi böyle öğrenir. Bu yüzden ebeveyn sevgisini her fırsatta göstermelidir.