Çocuk Fiziksel Gelişimi

A-A+

Çocuklarda bedensel gelişim, “dönemsel”bir süreçtir. Bunun anlamı, fiziksel gelişimin düzenli bir hızla değil, belli dönemlerde, yüzlerde (fazlarda) ya da farklı hız derecelerine sahip “dalgalar” halinde gerçekleşmesi, yani bazen hızlı, bazen yavaş olmasıdır.

Büyüme konusundaki araştırmalar, çocuklarda iki yavaş, iki hızlı olmak üzere dört belirgin büyüme dönemi olduğunu göstermiştir. Doğum öncesi ve doğum sonrasının ilk 6 ayı büyüme hızı yüksektir.

Beslenme, bakım ve korumanın gelişimi yakından etkilediği bilinmektedir. Bunun yanında mevsimlerin de etkisinden söz edilmektedir. Bütün çocuklarda olmasa da büyük çoğunluğunda altı- altıbuçuk yaşından sonra mevsimlerin boy artışında etkili olduğu; Nisan-Ekim ayları arasındaki dönemde boyun diğer dönemlerden daha fazla uzadığı gözlenmektedir. Mekanizması kesin olmamakla birlikte ışık ve ısının endokrin sistem üzerine etkisi ile oluştuğu genel olarak kabul edilmektedir. Bu alanda tiroid ve adrenal korteksin etkisi diğer endokrin nedenlere göre daha belirgindir. Tiroid hormonu düzeyindeki yükseklik büyümeyi artırırken, kortizol düzeyi yüksekliği büyümeyi baskılamaktadır. Büyüme hormonu ve insulin de mevsimsel değişikliklerden etkilenen diğer mediyatörlerdir.

Araştırmalar, bedensel hastalıkların gelişim üzerinde sanıldığı kadar önemli bir etkisinin olmadığını göstermektedir. Hastalık döneminde gelişimde ortaya çıkan duraklamaların açığı, iyileşmenin ardından hızla kapatılır. Aynı şekilde prematür bebeklerin normal ölçülere ulaşma hızları da yüksektir. Araştırmalar beklenen ağırlığın beşinci ayda, boy gelişiminin ise ilk altı ayda, en fazla da ilk bir yıl içinde yakalandığını göstermektedir. Ancak süregen hastalıkların gelişimi olumsuz yönde etkileyeceği de genel olarak kabul edilen bir görüştür. İlk iki yıl içinde gözlenen boy sıçraması, yetişkinlik döneminde ulaşılacak boy uzunluğunun en önemli belirleyicisidir. Bu dönemde ve daha sonra ergenlikte gözlenen sıçramada genetik etkenler önemlidir. Araştırmalar anne boyunun genetik etkinliğinin babadan daha fazla olduğunu savunmaktadır. Sıçramalar sırasında bütün bedenin orantılı bir biçimde büyümesi tipiktir. Ancak bu orantıda şekilden çok ölçü göz önüne alınmalıdır. Örneğin beslenme bozukluğunda sadece ekstremiteler ya da baş değil bütünüyle beden etkilenecektir.

Brazelton'a göre fiziksel gelişimde bebeğin etkileşimde olduğu çevre kadar, biyolojik ve genetik etkenlerin de önemi vardır. Bebeğin sergilediği davranışlar tüm bu etkenler yanında içinde bulunduğu durumu anlatan bir işlevdir. Sağlıklı, uyanık ve aktif bir bebeğin çevresel uyaranlara bağlı olmadan gerek içrel düzenleme, gerekse çevreyi algılama ve denetleme becerisi uyanık olmayan bebekten çok daha fazladır.

Gesell ise normal çocuğun gelişim dönemlerini daha çok pediyatristler için iyi bir rehber olarak hazırlamıştır. Bunu da; motor, dil, uyuma yönelik (adaptif) ve sosyal gelişim dönemleri şeklinde incelemiştir. Gesell motor ve uyuma yönelik davranış gelişimini çok somut anlamlarda ele almıştır. Örneğin, bir bebeğin uyuma yönelik davranış olarak 10 aylıkta iki küpü biraraya getirmesinin, 12 aylıkta bir kaptan bir şeyler boşaltmasının, iki yaşında küplerle kule kurması ve daire çizebilmesinin gerektiğini belirtmiştir. Aynı şekilde yaşlara göre dil gelişiminde nelerin beklendiğini de bir çizelge üzerinde belirtmiştir.

İlk dönem süt çocukluğu dönemidir. Bu dönem doğumdan sonraki büyümenin en hızlı olduğu dönemdir. Doğumda ortalama 3.2 kg olan vücut ağırlığı , çocuk 12 aylık olduğunda üç katına yani yaklaşık 9-11 kg’a ulaşır. Yine doğumda ortalama 50 cm olan boy 12 aylık bir bebekte yaklaşık 75cm’e ulaşır. Yani bu dönemde yıllık uzama hızı 25 cm’dir. Yaşamın ikinci yılında bu hız yarıya iner (yaklaşık 12 cm/yıl) Daha sonra azalmaya devam ederek 4 yaşından itibaren yılda 5-6 cm’e iner. İkinci dönem olan geç çocukluk döneminde (4 yaşından sonra ergenliğin başlamasına kadar geçen süre) büyüme hızı nispeten sabittir ve yılda 5-6 cm olarak gerçekleşir. Bu dönemdeki bir çocuk yılda 4’cm den az uzuyor ise mutlaka bir hekim tarafından değerlendirilmelidir

Yatarak ölçülen boy ayakta ölçülenden 2 cm daha uzun olduğundan ölçüm hangi pozisyonda yapılmış ise ilgili grafik üzerinde değerlendirilir. Çocukların yaşa göre ortalama boyları ve uzama hızları şu şekildedir:

Yenidoğan : Ortalama 50 cm doğar.

İlk yıl içindeki uzama hızı
İlk 3 ay : 8 cm
İkinci 3 ay : 8 cm
Üçüncü 3 ay : 4 cm
Dördüncü 3 ay : 4 cm
Böylece 1 yaşında: Ortalama 75 cm’e ulaşır.

Daha sonra

1- 2 yaş arası : 10-12 cm uzar
2- 4 yaş arası : Yılda 7 cm uzar
4 yaşında ortalama doğum boyunun 2 katına ulaşır.
4 yaşından - ergenliğin ilk belirtilerinin başlamasına kadar geçen sürede : Yılda 5-6 cm

Ağırlık çocuk tamamen soyulduktan sonra elektronik veya standart terazi ile ölçülür. Ölçüm yapılmadan önce mutlaka tartının ayarı kontrol edilmelidir. Tek başına ayakta durabilen çocuklar ayakta, bebekler ve diğer çocuklar bebek tartısı ile ölçülmelidir. Bebeklerin ölçümleri yapılırken bezleri çıkartılmalı veya ölçüm yapıldıktan sonra bez tartılarak ölçülen ağırlıktan çıkartılmalıdır.

Çocukların kilo takibi şu şekildedir:

Yenidoğan ortalama 3200 gr ağırlığındadır.
İlk 10 gün ortalama %5-6 fizyolojik kilo kaybı olur. Bu normaldir ancak 10. günden itibaren kilo alımı yeniden başlamalıdır.

Kilo alımı:
İlk 6 ay : günde 20-30 gr
6-12 ay arası : günde 15-20 gr
1-2 yaş arası : yılda 2-2,5 kg
Bebek 4-5. ayında doğum kilosunun iki katına; 12. ayında ise üç katına ulaşır.

Boy ve ağırlığı çocuğun önceki ölçümleri ile karşılaştırırken ölçümlerin aynı tartı veya boy ölçüm aletinde ve uygun teknik ile aynı kişi tarafından yapılması tercih edilir.

Farklı aletlerde yapılmış ölçümlerin karşılaştırılması bazen hatalı yorumlara yol açabilmektedir. Ayrıca çocuğun büyüme hızlarını değerlendirirken büyümenin değerlendirilmesinde tek ölçümden çok birbirini izleyen ardışık ölçümlerin takibi daha değerlidir. Böylece sadece çocuğun hangi eğri üzerinde yer aldığı değil aynı zamanda hangi hız ile büyüdüğü de saptanmış olur. Hastanın ait olduğu büyüme kanalı eğrisinde büyümesi, yukarı veya aşağıya büyük dalgalanmalar göstermemesi önemlidir.

Çocuğun boy ve ağırlığı ilk yıl içinde her ay, ikinci yıl içinde 3 ayda bir daha sonra ise her 6 ayda bir değerlendirilmelidir. Büyüme değerlendirmesinde amaç, periodik aralıklarla yapılarak normalden sapma gösterenlerin erken dönemde belirlenerek kolay, ekonomik ve başarılı bir şekilde tedavilerinin sağlanmasıdır. Zamanında değerlendirme, hem altta yatabilecek sistemik, hormonal veya beslenme sorunlarının erken tanısı hem de tedavinin başarısı için önemlidir.

BAŞ ÇEVRESİ

Baş çevresinin büyümesi çocuğun beyin gelişimi hakkında fikir verir. Yaşamın ilk iki yılı beyin gelişiminin en hızlı olduğu dönemdir. Doğumda ortalama 35 cm olan baş çevresi ilk yıl içinde ayda ortalama 1 cm artarak bir yaşında 47 cm’ye ulaşır. (Ortalama 12 cm artış). İkinci yıl içinde ise tüm yıl boyunca sadece 2.5 cm civarında bir artış olur. İkinci yılın sonunda artık erişkin baş büyüklüğünün yaklaşık % 85 i kazanılmış olur. Baş çevresi de boy ve ağırlık gibi standart eğriler üzerinden değerlendirilerek çocuğun baş çevresinin yaşa göre büyük, küçük veya normal olduğu söylenir. Beyin gelişimini bozan hastalıklarda veya kafa kemiklerinin erken kapanmasına yol açan hastalıklarda baş çevresi normalden küçüktür. Kafa içinde basınç artışına yol açan durumlarda ise baş çevresi normalden büyüktür.

Bebeklerin başında ön ve arkada henüz kemikleşmemiş küçük alanlar vardır. Bunlara fontanel (bıngıldak) denir. Ön fontanel yaklaşık 2 cm genişlik ve yüksekliktedir. Arka fontanel ise daha küçüktür. Arka fontanel genellikle 6-8 hafta içinde kapanır. Ön fontanel sıklıkla 9- 12 . aylar arasında kemikleşir ve 18. ayda çocukların %90’nında kapalıdır. Bebeğin rutin kontrolleri sırasında fontanelleri de mutlaka kontrol edilmelidir. Fontanellerin çok büyük olması ve geç kapanması hipotiroidi ve raşitizm gibi hastalıklarda görülür.

VÜCUT ORANLARI

Büyüme ile birlikte vücut oranları da değişim gösterir. Vücut oranlarının değerlendirilmesinde üst/alt segment oranı ve kulaç uzunluğu ile boy arasındaki uzunluk farkı gibi ölçümlerden yararlanılır. Doğumda baş ve gövde büyükken yaş ilerledikçe, özellikle ergenlik döneminde bacaklar daha fazla uzar. Gelişme geriliği olan bir çocukta vücut oranlarının saptanması önem taşır. Bunun için üst ve alt segment uzunlukları ölçülür ve yaşa göre normal olup olmadığı değerlendirilir. Büyüme geriliğine yol açan hastalıkların bazılarında hem bacak hem gövde uzaması aynı derecede etkilenir. Bu çocuklarda boy kısadır ancak vücut oranları bozulmamıştır, yani hem bacak hem de gövdenin uzaması aynı oranda etkilenmiştir (orantılı boy kısalığı).

Bazı hastalıklarda yalnızca bacakların uzaması olumsuz etkilenirken (örnek akondroplazi ve benzeri bazı kemik gelişim bozuklukları) bazı hastalıklarda ise yalnızca gövde büyümesi etkilenir (örnek skolyoz adı verilen omurga eğriliği)

Kulaç uzunluğu da vücut oranlarını değerlendirmede kullanılan diğer bir kriterdir. Doğumda boy uzunluğu, kulaç uzunluğundan daha fazla iken bu oran yaşla giderek azalır ve erişkinde kulaç boydan daha uzun hale gelir.

DİŞLERİN GELİŞİMİ

Dişlerin gelişimi çocuğun genel iskelet ve kemik olgunlaşmasının iyi bir göstergesidir. Dişler çocuklarda normalde alt kesicilerden başlamak üzere 6 ay civarında çıkmaya başlar. Bazen yenidoğanda bir veya iki dişinin olduğu görülebilir.

Üç yaşını tamamlamadan önce çocuğun ağzında 20 dişi vardır. Dişlerin çıkması bazen 13 aya kadar gecikebilir. Süt dişleri 6 yaşından sonra dökülmeye başlar ve kalıcı dişler hemen sonra çıkmaya başlarlar. Ancak bazen kalıcı dişlerin çıkması süt dişinin kaybından 4-5 ay sonra olabilir. Kemik gelişimini bozan hastalıklarda dişlerin çıkması da gecikir.

Süt dişler Üst dişler Alt dişler Üst dişler Alt dişler
Ön kesiciler6-8 ay5-7 ay7-8 yaş6-7 yaş
Yan kesiciler8-11 ay7-10 ay8-9 yaş7-8 yaş
Köpek dişleri16-20 ay16-20 ay11-12 yaş9-11 yaş
Birinci molar10-16 ay10-16 ay10-11 yaş10-12 yaş
İkinci molar20-30 ay20-30 ay10-12 yaş11-13 yaş

YENİDOĞAN BEBEK

• Günün büyük bir bölümünü uyumakla geçirir.
• Bu dönemde bebeğin hareketleri istemli ve amaca yönelik değildir.
• Yeni doğmuş bebeğin çoğu hareketi refleksler tarafından kontrol edilir. Bunlar emme, yutkunma,yakalama refleksleridir. İsteme bağlı, yani bebeğinizin isteyerek yaptığı hareketler, bebeğiniz birkaç haftalık olduktan sonra başlar.
• Hareketler bütün vücudu ilgilendirir. Henüz yüz mimikleri gelişmemiştir. Görme keskinliği azdır, ancak bebek parlak ve hareketli objeleri takip edebilir.

 3 AYLIK

• Baş ve boyun kontrolü gelişmiştir. (Sırtüstü yatarken kollarından çekilip kaldırıldığında baş geriye düşmez. Yüzüstü konulduğunda başını ve göğsünü yerden kaldırabilir). 
• Oyuncaklara uzanır ve tutmaya çalışır. 
• Elleriyle oynar. 
• Sesin geldiği tarafa dönebilir. 
• Uyaranlara yanıtı daha bilinçlidir. 
• Annesini tanır ve anneye gülümser.
• Karın üstünden sırtüstüne yuvarlanabilir.

6 AYLIK

• Desteksiz oturmaya başlar.
• Elindeki nesneleri diğer eline geçirebilir.
• Elindeki nesneleri ağzına götürebilir.
• Yabancıları tanır.

9 AYLIK

• Emeklemeye başlar.
• Mobilyalara tutunarak ayağa kalkar.
• Oyuncaklara uzanır ve tutar.
• İsmini tanır, adı söylendiğinde bakar.
• Ma-ma, ba-ba gibi heceleri söylemeye başlar.
• İlk dişi çıkar.

12 AYLIK

• Yürümeye başlar.
• Parmakları ile küçük cisimleri tutabilir.
• 1-2 kelimeyi bilinçli olarak kullanır.
• Taklit oyunlarına başlar.

18 AYLIK

• Koşmaya başlar.
• 5-15 kelimelik bir kelime hazinesi oluşur.
• Renkleri tanır.

24 AYLIK

• Merdivenleri önce çıkmayı sonra inmeyi öğrenir.
• 2-3 kelimelik cümleler kurabilir.
• Kaşık kullanmayı becerir.
• Küpleri üstüste koyabilir (7 küpe kadar).

İKİ ÜÇ YAŞ ARASI

• Düşmeden koşabilir.
• Bazı çizgileri taklit eder.
• Merdivenden rahatlıkla kendi başına inip çıkabilir.
• Oyuncakları ile oynarken el becerilerini rahatlıkla kullanabilir. 
• Düğmesini açabilir.
• Üç tekerlekli bisikleti sürebilir.
• Tek ayak üstünde kısa bir süre durabilir. 
• Bir bardak suyu taşıyabilir. 
• Yürürken engelleri adım atarak rahatlıkla geçer , rahatlıkla çömelip kalkabilir , geri geri yürüyebilir.

ÜÇ DÖRT YAŞ ARASI

• Tek ayağı üzerinde uzun süre durabilir. 
• Ayakkabısını giyer.
• Kendini doyurabilir.
• Düz çizgi çizebilir.
• Tek başına dolaşmaya çalışır.
• Çift ayakla 40 cm sıçrayabilir, öne takla atabilir.
• Yardımsız kaydıraktan kayabilir.
• Çömelip kalkma hareketini rahatlıkla yapabilir.
• Oyuncakları ile oynarken el becerilerini rahatlıkla kullanabilir.
• 40-50 cm den aşağı atlayabilir.
• Tek ayakla sıçrayabilir. 
• Dans etme müzik ile beraber tempo tutabilir.
• Zıplayan topu eli ile tutabilir.
• Kağıttaki şekilleri boyayabilir. 
• 3-4 renk eşleştirebilir. 
• Aynı kartları eşleştirebilir.
• Bazı harfleri eşleştirebilir.
• Artı eksi yapabilir.

DÖRT ALTI YAŞ ARASI

• Makasla kağıtları kesebilir.
• Bakarak 1 den 8-9 a kadar sayı yazabilir.
• Öğretilirse adını yazabilir.
• Sek sek oynayabilir.
• Üçgen ve kareyi kopyalar. 
• Kendi giyinir, kendi soyunur.
• Ayakkabısını bağlar. 
• Yüzünü yıkar. 
• Dişini fırçalar. 
• Altı yaşında iki tekerlekli bisiklete binebilir.
• El becerileri gözle görülür bir şekilde gelişir.